Waarom zijn we zo vaak zo kritisch, streng, hard of soms zelfs gemeen tegen onszelf?
Van zelfkritiek naar zelfcompassie
Waarom zijn we zo vaak zo kritisch, streng, hard of soms zelfs gemeen tegen onszelf?
Onderzoek toont aan dat wij mensen vooral hard zijn voor onszelf, omdat we denken dat
zelfcompassie onze motivatie zal verzwakken. We denken dat zelfkritiek een effectieve motivator is
en dat we de volgende keer harder ons best zullen doen wanneer we onszelf van kant maken omdat
iets niet is gelukt. Daarnaast maken we onszelf verwijten omdat dit ons de illusie van controle
geeft. Wanneer we onszelf bekritiseren, versterken we het idee dat het mogelijk is om mislukking
te vermijden, zolang we alles maar goed doen. Een derde belangrijke factor is het verlangen om ons
ego te beschermen. We troosten onszelf met het idee dat we de lat in elk geval hoog leggen, ook al
lukt het ons niet om eroverheen te springen. We vereenzelvigen ons met het deel van onszelf dat
weet hoe we zouden móéten zijn, ook al hebben we die versie van onszelf nog niet bereikt.
Zelf kritiek is gericht op basale veiligheid, ook al werkt het vaak averechts. Hoe kan het je nu een
gevoel van veiligheid geven als je jezelf een luie niksnut noemt omdat je een belangrijke taak op je
werk voor je uit schuift? Omdat een deel van jou gelooft dat een schop onder je kont zal voorkomen
dat je er een potje van maakt en je baan kwijtraakt.
Hoe kun je je veilig voelen door jezelf te verwijten dat je tegen je kinderen hebt gesnauwd? Omdat je
denkt dat het je in de toekomst zal helpen om een betere moeder te zijn, zodat je kinderen geen
hekel aan je krijgen en je op je oude dag aan je lot zullen over laten.
Hoe kan het je een veilig gevoel geven dat je lelijke woorden naar je spiegelbeeld slingert omdat je
denkt dat je lelijk en onaantrekkelijk bent? Doordat je denkt dat het oordeel van anderen, echt of
ingebeeld, daardoor minder hard zal aankomen, je bent ze voor, zeg maar. Op een of ander niveau
probeert onze innerlijke criticus voortdurend gevaren af te wenden die ons schade zouden kunnen
toebrengen.
Eerst moet erkend worden dat deze strategie zo werkt. Heel wat mensen hebben mijlpalen bereikt
door zichzelf eindeloos te bekritiseren. Maar het werkt zoals een oude, met kolen gestookte
stoomlocomotief dat doet: Het helpt je de top van de heuvel te bereiken, maar het spuugt een
hoop zwarte rook uit. Hoewel angst voor zelfkritiek ons soms kan motiveren, heeft deze tactiek een
aantal negatieve gevolgen: ze maakt ons bang om te mislukken, ze leidt tot uitstelgedrag, ze
ondermijnt ons zelfvertrouwen en ze veroorzaakt faalangst, allemaal dingen die ons streven naar
succes tegenwerken. Laten we wel wezen: schaamte helpt je niet echt om ergens vol frisse moed je
schouders onder te zetten.
Hoewel onze innerlijke criticus ons vaak ondermijnt en pijn doet, moeten we hem in ere houden. Hij
reflecteert immers een natuurlijk en gezond verlangen naar veiligheid. We moeten onszelf niet
verwijten dat we onszelf verwijten maken! Zelfkritiek is zorgzaam bedoeld, al schiet je er weinig
mee op.
Hoe ga jij om met jouw innerlijke criticus? Waar komt hij of zij vandaan, denk je? Heeft hij of zij een
bepaalde stem of toon, waarmee hij of zij tegen je spreekt? Krijg je er een beeld bij of een naam?
Soms moeten we krachtige compassie inzetten tegen onze innerlijke criticus en hem vriendelijk maar
resoluut vertellen dat hij moet stoppen met zijn dwingende tactieken. Tegelijk moeten we dat deel
van onszelf met zachte compassie bejegenen en erkennen dat het zijn best doet om ons tegen gevaar
te beschermen. Pas dan kunnen we ons werkelijk veilig voelen.
Wanneer we onszelf motiveren met compassie in plaats van kritiek, bereiken we ons gevoel van
veiligheid door het zoogdieren zorgsysteem, in tegenstelling tot het bedreiging-
verdedigingsmechanisme. Dit heeft belangrijke implicaties voor ons lichamelijke, mentale en
emotionele welzijn.
Bron: Kristin Neff, 2022. Krachtige zelfcompassie